Ook een acht tegen vijf stemmen genomen democratisch besluit voor zelfstandigheid van ons mooie dorp is voor commissaris van de Koning Berends een “dubbeltje op zijn kant”. Ook na een kritische vraag benadrukte hij “te hebben gezegd wat hij had gezegd”.

Een verslag van een bijzondere raadsvergadering op donderdag 4 juni 2020. Deze raadsvergadering is online terug te kijken in beeld en geluid, zie: https://www.youtube.com/watch?v=FeCXw_lOTlg&t=1920s.

Burgemeester Harry de Vries opent de raadsvergadering en licht toe waarom deze raadsvergadering bijeen is geroepen en introduceert de gasten; commissaris van de Koning Berends, gedeputeerde Markink en enkele afgevaardigden van het provinciaal bestuur. Daarna geeft hij het woord aan de heren Berends en Markink.

De heer Berends (Commissaris van de Koning):

De commissaris van de Koning start zijn betoog met de woorden geen prettige boodschap voor veel inwoners te hebben. Het gaat vanavond over een belangrijk onderwerp voor alle inwoners, bedrijven en verenigingen. Scherpenzeel heeft een goed voorzieningenpakket, maar in onze gemeente is al ruim 20 jaar discussie over zelfstandigheid. De provincie heeft hierin een bijzondere rol; namelijk het toezicht op de kwaliteit van het openbaar bestuur.

In de laatste poging voor herindeling (met Renswoude en Woudenberg) zijn de taken van elke gemeente als “steeds groter en complexer” benoemd, kortom een zware opgave. Veel gemeentes worstelen met de vraag waar ze voor staan. Sommige gemeentes lossen dit op door strategische samenwerking met andere gemeentes of een herindeling.

De provincie heeft de tijd gegeven aan Scherpenzeel voor een eigen afweging. Hier is veel tijd en energie in gestoken door de colleges, de ambtenaren en de raad.

Het doel is een vitaal Scherpenzeel met een goede toekomst; niet voor vier jaar, maar voor tientallen jaren. Dus de toekomstbestendigheid op lange termijn.

De provincie heeft het college nadrukkelijk gevraagd na te denken over twee scenario’s: zelfstandigheid of herindeling. Het college heeft gekozen voor een stevige investering in ambtelijke organisatie en voorzieningen, maar ook verhoging van de gemeentelijke lasten. Beiden scenario’s zijn samengevat in de kadernota. Berends: “We hebben dit bestudeerd, maar vinden het tweede scenario (herindeling) onvoldoende terug in de kadernota. We trekken de conclusie dat:

Het college van GS niet is overtuigd, mede op grond van deze kadernota, dat Scherpenzeel op termijn een zelfstandige, krachtige gemeente kan blijven. We zijn voornemens  na vaststelling van de kadernota met een definitief standpunt te komen.

Op grond van dit standpunt treden we in overleg met de minister van BZK over herindeling. De provincie neemt haar verantwoordelijkheid. We kunnen van inzicht verschillen en daar een debat over voeren. We willen niet herindelen als Scherpenzeel op omvallen staat, maar nu. Soms moeten we over onze eigen schaduw heenstappen.

De raad zal op 9 juli 2020 een besluit nemen over de kadernota en over de toekomst van Scherpenzeel. Wat de provincie betreft gaat het dan om de keuze voor een vitale, krachtige toekomst.

We vinden het van groot belang dat u volop kunt meedenken in het proces van herindeling na het definitieve besluit. Ik doe een appèl op u om de samenwerking te zoeken met de gemeente Barneveld en de provincie. Het is niet de primaire keuze van Scherpenzeel, maar het lijkt ons in het belang van uw eigen inwoners dat u met ons meedenkt over de gevolgen en de stappen.”

De heer Markink (Gedeputeerde):

Gedeputeerde Markink licht in zijn betoog de achtergrond van het voorgenomen besluit toe: “Als provincie vinden we de kwaliteit van het openbaar bestuur belangrijk. We hebben hier het programma sterk bestuur voor en daar zijn we al acht jaar mee bezig. Ik wil aangeven dat het instrument samenvoeging of herindeling niet vooraan op het lijstje staat. Maar het is wel onze verantwoordelijkheid om dat instrument te gebruiken. Er komt veel op de overheid af, zeker in crisis situatie zoals nu met Covid-19. Hier moet een krachtig bestuur voor zijn. Er komt een moment dat er een besluit moet worden genomen. Dat moment is wat ons betreft nu. We verwachten nu ook dat er invulling aan gegeven wordt. In de afgelopen maanden hebben we een constructief overleg gehad met het college van B&W. Er is keihard gewerkt om de kadernota klaar te krijgen. Toch is de uitkomst van onze bevindingen dat het onvoldoende is. Daarom hebben we afgelopen dinsdag een standpunt ingenomen. Het standpunt is op het verzoek van het college nu al gedeeld, maar de gemeenteraad is het hoogste orgaan en we willen niet eerder een definitief besluit nemen voor de raad de kadernota heeft aangenomen. Dus na 9 juli (nu voorzien op 14 juli).”

Hij vervolgt: “Vorig jaar is door de provincie aangegeven dat de scenario’s zelfstandigheid of herindeling niet volwaardig waren uitgewerkt. Daarom is dit nu nogmaals benadrukt om een goede afweging te kunnen maken. Niet alleen de gemeenteraad, maar ook de inwoners. Daarnaast zijn er randvoorwaarden opgesteld:

1. 1.       Werk aan de strategische kracht van Scherpenzeel en investeer daar op
2. 2.       Werk aan het politieke samenspel tussen college en raad
3. 3.       Werk aan een visie op regionale samenwerking
4. 4.       Investeer in de ambtelijke organisatie
5. 5.       Zorg voor een financiële uitwerking van bovenstaande punten in de kadernota

Ondanks alle inspanningen hebben we als College (van Gedeputeerde Staten) negatief geoordeeld, het is een weging waarin we tot de conclusie komen dat op alle punten niet aan onze verwachting is voldaan. Dat spijt ons. Voor een zuivere afweging was het verstandig geweest om herindeling beter te onderzoeken

Financieel is er op dit moment geen reden voor paniek. Als we kijken naar de dekking van de kadernota zien we een grote aanslag op de financiële reserves, maar ook risicovolle posten. Bijvoorbeeld de bouw van 1.000 woningen tot 2030 ten opzichte van 500 nu gepland.

Als dat gebruikt wordt voor de financiële dekking van de versterking van de ambtelijke organisatie is dat geen goede dekking. Dus ook financieel voldoet het niet aan onze maatstaven.

Het gaat niet om de gemeente Scherpenzeel, het gaat niet om het instituut gemeente. Een gemeente is een middel, maar geen doel. Het uiteindelijke doel is dat u voor de inwoners en bedrijven de voorzieningen kunt borgen. Als daarvoor een andere samenwerking nodig is zullen wij niet aarzelen dat door te voeren. Dat is volwassen openbaar bestuur.”

Hierna volgde de woordvoering van de fractievoorzitters.

De heer Brons (GBS):

“Welkom in ons zelfstandige Scherpenzeel. We hebben respect voor hogere overheden en hebben in onze ogen ook alles gedaan wat u vroeg. Ongeacht de rolinvulling die Gedeputeerde Staten soms had. Zelfstandigheid is geen doel op zich. Wij willen het beste voor Scherpenzeel en de inwoners. Dat moeten wij als volksvertegenwoordigers verdedigen. In onze optiek is onomstotelijk bewezen dat zelfstandigheid mogelijk is. Als er echt argumenten waren waarom het niet zou kunnen dan zou het anders zijn. Dit vinden wij niet onderbouwd terug in de aangeleverde stukken. Wij zijn bereid onze mening aan te passen als:

1. 1.       De provincie de noodzaak van herindeling aantoont;
2. 2.       De provincie aantoont dat hun gewenste herindeling beter is voor de inwoners;
3. 3.       Als de provincie een zorgvuldig proces conform de ARHI is doorgelopen;

Er is geen financieel probleem in Scherpenzeel, ook niet structureel. Wij dekken alleen incidentele zaken met incidenteel geld. De accountant is zeer tevreden en we winnen zelfs prijzen met onze financiële plaatje. Op het dossier jeugdzorg behoren we tot de zes beste gemeenten van Nederland. Ook onze voorzieningen zijn prima op orde. Zelfs voor de Breehoek ligt er nu een prima plan.

De vragen zijn:

1. 1.       Kunt u drie redenen noemen van noodzaak waarom wij moeten herindelen?
2. 2.       Op welk moment concludeerde u dat u met uw overwegingen dit besluit moest nemen?

Er is een enorme schuldenlast in Barneveld, geen kadernota, alleen maandelijkse updates. Barneveld scoort als één van de drie slechtste gemeentes in hun categorie.

Hoe kunt u ons verzekeren dat onze bewoners er beter van worden als we samengevoegd worden met Barnveld en hoe kunt u dit onderbouwen?

Wij zijn al onze afspraken nagekomen, dat kunnen we niet van Gedeputeerde Staten zeggen. Er zijn fouten gemaakt en onze kiezers begrijpen het niet. Er is gestuurd op herindeling. Er is nooit met de gemeenteraad gesproken. Er is niet goed gekeken naar draagvlak. Vandaag is er een voorgenomen besluit bekendgemaakt. Dat is prematuur. Vindt u dat het sturende en dwingende manier van handelen van gedeputeerde staten passend is in de rol van de provincie en is het proces betrouwbaar en passend in de  ARHI procedure?”

De heer Zwankhuizen (SGP):

 “Ik reageer aan de hand van drie thema’s:

1. 1.       De noodzaak

U maakt zich zorgen over 50 van de 51 gemeenten in Gelderland, de andere provincies doen dat ook voor bijna al hun gemeenten. Dat is terecht want de gemeentelijke financiën zijn een lastig dossier. Maar doet Scherpenzeel het nu echt significant slechter?

Is er goed en in detail gekeken naar de kadernota, is bijvoorbeeld het rapport van BDO hierin meegenomen. Ik neem aan dat er uitgebreide documentatie volgt.

De dienstverlening in Scherpenzeel is goed op orde, zoals door de heer Brons al aangehaald. Is goed dan niet goed genoeg voor de provincie?

Bestuurskracht. Het Scherpenzeelse college is er van overtuigd dat focus nodig is in de regionale rol van de gemeente en er wordt geïnvesteerd in het ambtelijke apparaat. Op grond van welke recente feiten is wat de provincie betreft de bestuurskracht onvoldoende? 

De SGP heeft altijd gezegd. “Zelfstandigheid tot het tegendeel bewezen is”. Op grond van deze reactie is wat ons betreft het tegendeel niet bewezen.

1. 2.       Het draagvlak

Omstreden herindelingen zijn een eufemisme. Een andere is “Scherpenzeel moet kiezen”. Scherpenzeel heeft gekozen, maar blijkbaar had de keuze anders moeten zijn. Klopt dat; was er maar één keuze voor Scherpenzeel?

Ik zie een vast patroon bij omstreden herindelingen wat past bij het proces van Scherpenzeel; grote druk van buiten, rapporten die één kant op gaan en dat is het. Is dat een goed beeld?

Het zoemde al heel lang rond; er was een herindeling op komst. Dit bleek ook uit stukken die korter of langer op de website van de provincie stonden. Stond het besluit niet al veel langer vast?

Gaat u qua snelheid in het proces niet voorbij aan zorgvuldigheid?

1. 3.       Het proces

Hoe langer dit proces duurt hoe meer negatieve energie het oplevert. Energie die ook op een positieve manier in de samenleving kon worden gestoken. Kan de commissaris als het gezicht van de provincie nu trots zijn op dit proces? Retorisch gesproken: is dit nu een sieraard in het huis van Thorbecke?”

Mevrouw van de Beek (CU):

“Wij zijn opgelucht dat er nu duidelijkheid komt over de toekomst van Scherpenzeel. Het zal niet verbazen dat wij instemmen met de motivering van het door Gedeputeerde Staten voorgenomen besluit.

De kadernota is in onze ogen niets nieuws ten opzichte van 2019. De inwoners krijgen de rekening gepresenteerd. De algemene reserve daalt tot onder het vereiste minimum. Het versterken van de bestuurskracht en de positie in de regio is niet concreet genoeg. Het college wilde het onderzoek naar herindeling niet uitvoeren omdat er geen politiek mandaat was en dat vinden wij kwalijk. We konden dus geen argumenten vinden om ons standpunt voor samengaan met Barneveld te wijzigen.

Laten we gezamenlijk aan de slag gaan om deze herindeling samen vorm te geven.”

De heer Klaassen (CDA):

“Wij begrijpen het besluit. Als er ingegrepen moet worden doe dit dan ook snel en daarom zijn wij blij met de duidelijkheid. De kadernota moet besproken worden tijdens het debat. Toch een paar korte punten:

De plannen voor 1.000 woningen vinden wij erg lastig, terwijl dat een belangrijke pijler voor de financiële onderbouwing is. Dit past niet bij onze groene woonvisie. We hebben vragen bij de financiën en de reserves.

Het is erg jammer dat de herindelingsoptie niet goed onderzocht is. Hoe kunnen onze burgers nu goed kiezen?

Een vraag: in de stukken wordt aangegeven dat u een besluit neemt als de kadernota wordt aangenomen. Wat gebeurd er als deze niet wordt aangenomen?”

De heer Schuur (Pro Scherpenzeel):

“Vandaag heeft GS een besluit genomen wat voor ons het enige juiste besluit is; herindeling met Barneveld.

Er zijn een paar punten die belangrijk zijn: dienstverlening, betaalbaarheid en bestuurskracht. Aan dit laatste heeft het vaak ontbroken in ons dorp. Onze conclusie is dat de Scherpenzelers hun groene dorp verliezen, veel meer belasting gaan betalen en de boekhouding is nog steeds gammel. Herindeling is derhalve de enige oplossing.

We hebben heel veel tijd en geld verloren in dit proces. Er is geen goed onderzoek naar de herindelingsoptie gedaan door het college. Ik hoop dat we onze verantwoordelijkheid nu nemen en gezamenlijk gaan werken aan een goede voorbereiding van de herindeling met Barneveld.”

Vragenbeantwoording door CdK Berends:

Beantwoording vragen door commissaris van de Koning de heer Berends:

“In de betogen die gehouden zijn geeft u duidelijk aan in welk spanningsveld de gemeente zit. Ik meet mij geen waardoordeel aan in bestuurskracht, maar dit is niet onzichtbaar geweest. Het hoogste  orgaan van bestuur is echter de gemeenteraad.

Wij zijn als provincie verantwoordelijk voor de bestuurskracht van de gemeente.”

Zwankhuizen: “Er is hier altijd stevig gedebatteerd, daar is de democratie voor. Maar besluiten worden in meerderheid genomen. Zegt u nu dat dit niet voldoende is?”

Berends: “Nee natuurlijk niet, maar het is wel een dubbeltje op zijn kant in de besluitvorming.”

Zwankhuizen: “In stemverhouding bedoeld u?”

Berends: “Ja, het is van essentieel belang voor de toekomst van Scherpenzeel dat de bewoners ook voor het scenario herindeling alle informatie beschikbaar was, dit is niet het geval. Ik heb het expliciet aan het college gevraagd, het was bijna een opdracht. Het is uw recht om dit wel of niet te doen, maar we hebben daar wel een beeld bij.”

Brons: “Is een 8 tegen 5 meerderheid een dubbeltje op zijn kant in de democratie? Dat vind ik een hele enge uitspraak.”

Berends: “Ik heb gezegd wat ik heb gezegd, daar sta ik achter. Een reactie op het proces; tempo en niet alleen zorgvuldigheid zijn twee factoren die wij belangrijk vinden, maar ook u als gemeente. Alle stappen zijn ordentelijk gezet, de stukken geven dit aan.

Dat wij de bevolking nog niet gesproken hebben is logisch. Dit is niet aan ons maar aan u als gemeenteraad in het debat. In het vervolgtraject staan wij graag naast en achter, misschien zelfs voor u om dit proces vorm te geven.”

Brons: “U heeft brieven gestuurd en uitlatingen gedaan en dat legt veel druk bij de gemeenteraad, het college en de inwoners. Dit was een heel vervelend proces, vooral de inmenging van de provincie. U heeft ons gezegd dat u zich niet in het proces zou mengen, maar u heeft dit wel gedaan.”

Berends: “Mocht die indruk gewekt zijn dan is dat niet de bedoeling geweest. Ik trek nogmaals het boetekleed aan voor het onterecht geplaatste bericht op onze website.

 U heeft iets gezegd over het traject wat we doorlopen (o.a. met Binnenlandse zaken). Dit gaat stap voor stap. Eerst zijn de gemeente Scherpenzeel en Barneveld aan zet, daarna wij weer. Tegelijkertijd doe ik een appél dat het zou getuigen van bestuurskracht als u deelneemt als gemeenteraad aan dit proces.”

Beantwoording vragen door gedeputeerde Markink:

“Ten eerste staat alles omtrent onze besluitvorming in de stukken die vanmiddag zijn aangeleverd.

Wij zitten niet in dit proces om een besluit op te leggen, maar vanuit een partnerrol invulling geven aan dit proces. Toch zijn we ook toezichthouden op financiën en bestuurskracht. Dat zijn twee verschillende rollen met wettelijke taken.

Ook bij een partnerrol bent u het meest gebaat bij een kritische partner. Democratie is een groot goed, maar u moet zich kwetsbaar op durven stellen.

Is er een financieel probleem? Nee op dit moment niet, als wij nu de beoordeling doen op basis van de begroting dan is er geen reden tot zorg. Maar wij zien wel de langjarige doorwerking. Er zijn risico’s, ook bij andere gemeenten, soms forse problemen. Maar het punt is dat besturen en volksvertegenwoordiging vraagt om een vooruitziende blik.

Drie redenen voor noodzaak:

1. 1.       Zorg over de financiën, met name de structurele dekking meerjarig;
2. 2.       De laatste drie herindelingen waren nadat een gemeente in de problemen was gekomen. Dit willen we voorkomen bij Scherpenzeel;
3. 3.       Strategische kracht en regionale samenwerking baren ons zorgen.

 De kosten die in het kader van zelfstandigheid gemaakt moeten worden zijn ongeveer 17 miljoen euro. We hebben ook doorgerekend wat dit kost als er een herindeling is. Dan kost het 3 tot 4 miljoen. Dit is een groot verschil, het kan gedekt worden uit incidentele inkomsten, maar het zal voor een groot deel bij de inwoners terecht komen. Dit moet voorgelegd worden in een democratie.”

Brons: “Bent u bekend met het onderzoek van de RUG waarin geconcludeerd wordt dat een herindeling niet goedkoper is voor de inwoners?”

Markink: “Ik heb niet gezegd dat het goedkoper wordt voor de inwoners. Ik denk dat u gelijk hebt. Maar u moet de situatie van zelfstandigheid vergelijken met een herindeling.

Hoe gaan wij om met draagvlak en democratisch proces. Er waren wel degelijk twee keuzes, zonder vooringenomenheid. Ik hoop dat dit ook bij de gemeenteraad niet zo is. Draagvlak kan alleen getoetst worden door de eerlijke cijfers voor te leggen aan de inwoners.

Het besluit om vandaag al met dit voorgenomen besluit te komen in het kader van informatie was mede op nadrukkelijk verzoek van uw eigen college.

In het vervolgtraject kan een open proces starten. Hierin kunnen we voldoende ruimte geven aan bedrijven, inwoners en raadsleden voor vragen en debat. We hopen dan eind dit jaar of begin volgend jaar een wetsvoorstel voor herindeling te hebben.

Wij nemen formeel 14 juli 2020 een besluit om de ARHI procedure te starten. Wel hebben wij een verkenning gedaan om die stap voor te bereiden. Ik hoop dat we met elkaar het gesprek kunnen aangaan, er komen zeker nog momenten waarop we nog nader kunnen discussiëren.”

Brons: “Veel inwoners vonden het bijzonder dat de kadernota op 26 mei 2020 gestuurd is en dat u hier op 4 juni al staat. Wat was nu het doorslaggevende moment om dit besluit te nemen?”

Markink: “Dat was dinsdag 2 juni 2020 door Gedeputeerde Staten.”

Brons: “Wat ik dan niet begrijp is dat ik op uw website een brief aan de minister vind die gedateerd is op 7 mei 2020. Dat wil zeggen dat de tekst toen al voorbereid was.”

Markink: “U overvraagt mij hierin. Misschien kan de commissaris daar wat over zeggen.”

Brons: “Wanneer heeft u ambtelijk de opdracht gegeven om deze brief te maken?”

Markink: “Ik heb de brief hier niet, maar de commissaris zal hier toelichting op geven.”

Brons: “Er staat in de brief dat het college het besluit over de kadernota op 26 mei 2020 heeft genomen.”

Berends: “Ik ben voorzitter van PS en GS. U hoort nu van de voorzitter dat ik het na zal laten trekken. Het moge duidelijk zijn dat wij op die datum die u hier noemt geen beslissing hebben genomen.”

Slotwoorden

Op verzoek van de heer Brons krijgt de gemeenteraad nog één keer de mogelijkheid om een slotwoord te spreken.

Dhr. Brons (GBS)

“Ik heb het al gezegd; Scherpenzelers zijn redelijke mensen, maar niet van gisteren. Als we het vertrouwen is dat het niet anders kan zullen we er in meegaan, maar dat vertrouwen is er niet. De onderbouwing is vol met algemeenheden. Ik vind het ver beneden peil. Daarnaast is niet duidelijk geworden dat er geen vooringenomenheid was vanuit de provincie. En dat doet wat met onze gemeenschap. We hebben ons zes slagen in de rondte gewerkt om goed voor onze gemeente te zorgen en ik ben bang dat er geen eerlijk proces gaat komen. U gaat achthonderd jaar geschiedenis zonder opgave van redenen torpederen en wij gaan dat niet laten gebeuren!”

Dhr. Zwankhuizen (SGP):

“Ik ben het niet eens met een aantal antwoorden. Er zal ongetwijfeld over worden doorgesproken. Ik zou willen vragen of u ons in ieder geval op de hoogte wilt brengen van de bevindingen in Barneveld, zowel met college als vanavond met de gemeenteraad.”